Bilbo, 2024ko urriaren 19a, larunbata. Euskalduna Jauregia. Don Pasquale, hiru ekitaldiko opera bufoa, Gaetano Donizettiren (1797-1848) musikarekin eta konpositorearen beraren eta Giovanni Ruffiniren libretoarekin, Angelo Anellik Stefano Pavesiren Ser Marcantonio operarako idatzitako libretoan oinarritua. 1843ko urtarrilaren 3an estreinatu zen Parisko Théâtre-Italien antzokian.
Don Pasquale, Simon Orfila. Norina, Maria Jose Moreno. Ernesto, Francesco Demuro. Dottor Malatesta, Damian del Castillo. Notarioa, Pedro Mari Sanchez.
Euskadiko Orkestra. Musika zuzendaria, Sesto Quatrini. Musika-zuzendariaren laguntzailea, Lara Diloy. Bilboko Opera Korua. Koruaren zuzendaria, Boris Dujin.
Eszena-zuzendaria, Emiliano Suárez. Iñigo Santacana eszena-zuzendariaren laguntzailea. Eszenografia, Alfons Flores. Jantziak, Carola Baleztena. Argiztapena, David Picazo. Maisu-maistra errepikatzaileak, Itziar Barredo eta Iñaki Velasco.
Ekoizpena, ABAO Bilbao Opera eta Okapi Producciones. ABAO Bilbao Operaren 73. denboraldia.
JUAN CARLOS MURILLO
Donizettiren Don Pasquale operarekin eman zitzaion hasiera ABAOren 73. denboraldiari, Bilboko Euskalduna Jauregian, ABAOk berak eta Okapi Producciones-ek ekoitzitako generoko obrarik adierazgarrienetako baten bertsio bat estreinatuz.
Badira Don Pasquale italiar azken opera bufo handia dela diotenak (Falstaff miretsiak barka gaitzala), eta bertan bildu zituztela egileek haren topiko guztiak, generoaren agur eta omenaldi gisa, arkaikotzat jotzen zituzten antzerki- eta musika-formak kritikatzeko eta, aldi berean, goraipatzeko asmoz.
Donizettik eta Ruffinik opera bufoaren osagai klasikoak bildu eta haien karikatura egiten dute garai eta ohitura zaharkituak ironiaz kritikatzen dituen komedia batean, parodia eta kritika soziala generoarekiko miresmen eta errespetuarekin nahastuz.
Ezin da bertan falta, beraz, autoritate-figuren gaitzespena, protagonistak jasaten dituen iseka eta engainuen bidez, eta nortasuna edo estatusa aldatzen duten pertsonaiak, hala nola Norina-Sofronia edo notario faltsua.
Ez da falta, halaber, gazte maitemindua, maitalearen eta adiskidearen itxurazko traizioaren ondoren, bere maitasunaren ezintasunaz konbentziturik, bere ahaleginari uko egin eta betiko urruntzea erabakitzen duena.
Mezu-joko nahasgarria ere agertzen zaigu, whatsapp-jokoa kasu honetan, trama korapilatzen eta aurrerarazten laguntzen duena, edota morroiak, pizzeriako bezeroak Bilboko bertsioan, andre berriaren eskaera bitxiak betetzen ahalegintzen direnak, eszenan gertatzen ari dena komentatzen duten bitartean.
Eta, azkenik, ezinbesteko serenata, eta, nola ez?, amaierako rondoa, non heroiak dramaren irakaspen morala azaltzen digun, Cenerentolaren urrutiko erreferentzia batean.
Bere garairako obra berritzailea, bai musikari dagokionez, bai argumentuari dagokionez, emakumeen ahalduntzearen aldekoa, gaur egungo ikusleen ikuspegirako, hala ere, elementu disonanteak dituena.
Emiliano Suarezek zuzendutako bertsioak ez du saihesten argumentu-tramaren eguneratzeak suposatzen duen erronka, eta ikuspegi kritikoa sartzen du, jatorrizko argumentuarekiko konplexutasuna eta distantzia gehitzen duten elementu batzuen bidez.
Lehenik eta behin, laukote protagonista osatzen duten pertsonaiak ez dira egileek deskribatutakoak bezain arketipikoak, gaurkotuagoak eta defendagaitzagoak baino.
Horrela, Don Pasquale pizzeriaren jabe aberats eta arduratsua izango da, bere negozioaren iraupena ziurtatu nahi duena; Ernesto, gazte zintzoa eta anbizio gutxikoa, osabaren espektatibei aurre egiteko laguntza apur bat beharko duena; Norina, emakume menderakaitz eta ausarta, bere desioak lortzeko ustezko senarrari zaplaztekoa emateko ere gauza izango dena; eta, azkenik, Malatesta, pertsonaia maltzur eta manipulatzailea, komedia bukaerara ailega dadin ahalbidetuko duena.
Emiliano Suarezen proposamen eszenikoak aukera ematen dio ikusleari jatorrizko argumentu-lerrotik aldendu, eta protagonisten ibilbidea ironiatik eta ikuspuntu kritiko batetik behatzeko.
Horretarako, pizzeria bat eraikitzen du Euskaldunako eszenatoki handiaren erdian, eta, horrela, espazioaren eta denboraren eguneratze sinesgarri eta dinamikoa lortzen du, ekintza gertatzen den lekua mugatuz eta, aldi berean, maskor akustiko kontzentratuago bat sortuz.
Eta, bestalde, urruntze eta babes emozionaleko elementu bat sartzen du narratzaile-iruzkingile baten bidez, istorioa garatu ahala pertsonaien afektuak eta ekintzak testuinguruan kokatu eta komentatzen dituena.
Bi elementuek ekoizpen osoaren tonua definitzen dute, protagonista beste pertsonaia guztien gainetik nabarmentzen duen bertsio batean, haren bizimoduaren eta ilobaren bizitza zuzentzeko asmoen kritika zorrotzetik abiaturik, bukaera etsipenez onartzen duen pertsonaiarekiko begirada gupidatsuaz amaitzeko.
Jatorrizko tramaren egokitzapen interesgarri eta sinesgarria, belcantismo erromantikoaren izenburu paradigmatiko baten bertsio zentzuzko eta dibertigarri batean, eta, aldi berean, ekarpen nabarmena egungo etika eta ikuspuntuarekin guztiz uztartzen ez diren obrak egokitzeko ahaleginei.
